ՓԱՇԻՆՅԱՆԻ ԲՌՆԱՊԵՏՈւԹՅՈւՆԸ ՍՊԱՌՆՈւՄ Է ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԵԿԵՂԵՑՈւՆ
ՓԱՇԻՆՅԱՆԻ ԲՌՆԱՊԵՏՈւԹՅՈւՆԸ ՍՊԱՌՆՈւՄ Է ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԵԿԵՂԵՑՈւՆ
Հայաստանի Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի վերջին մի շարք հարձակումները Հայ Առաքելական եկեղեցու վրա, որի հետ աշխարհի հայերի մեծ մասը հոգևոր կապվածություն ունեն և, որը նրանք փայփայում են որպես ինստիտուտ, ակնհայտորեն խորացնելու են հայ ժողովրդի և նրա աղետաբեր ղեկավարության միջև գոյություն ունեցող անդունդը։
2025 թվականի մայիսի 30-ին` ուրբաթ օրը, Փաշինյանը Ֆեյսբուքում մի շարք վիրավորական հայտարարություններ արեց հայոց եկեղեցու առաջնորդ Գարեգին II-ի դեմ՝ կոչ անելով նրան հեռանալ պաշտոնից։
Առցանց մենամարտը շարունակվեց մի քանի օր, իսկ այն բանից հետո, երբ Պատրիարքի խոսնակը, ենթադրելով, որ Փաշինյանը քրիստոնյա չէ, այպանեց «կեղծ «հավատացյալներին», ովքեր «Սուրբ Խաչի կնիքը փոխարինել են թլպատման նշանով», Փաշինյանն առաջարկեց զննել իր սեռական օրգանները՝ ապացուցելու համար, որ թլպատված չէ։
Այս պատմության տարակուսանք առաջացնող մասը, թերևս, այն է, որ Փաշինյանը այս արշավը սկսեց հայկական եկեղեցու դեմ Ադրբեջանի շիա մուսուլման հոգևորական Շեյխ-ուլ-իսլամ Ալլահշուքյուր Փաշազադեի հայտարարությունից անմիջապես հետո, ով իր հայտարարության մեջ նշել էր, որ հայկական եկեղեցին «մեծ սպառնալիք է հանդիսանում տարածաշրջանի բոլոր հարևան երկրների համար»։
Ոմանց կարծիքով էլ այդ վիրավորանքների տարափի պատճառը Գարեգին II-ի ելույթն էր Շվեյցարիայի Բեռն քաղաքում կայացած համաժողովում, որտեղ նա մեղադրեց Ադրբեջանին Ղարաբաղում էթնիկ զտումներ իրականացնելու և հայկական սահմանամերձ տարածքներն օկուպացնելու մեջ, ինչի դեպքում Փաշինյանն ինքը հրաժարվում է հրապարակավ դիմադրել Ադրբեջանի բռնապետ Ալիևի ճնշմանը։
Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Էրդողանի հետ հանդիպումից կարճ ժամանակ անց, որի ընթացքում Փաշինյանը, ենթադրաբար, լրացուցիչ զիջումներ էր արել Թուրքիային և նրա հովանավորյալ Ադրբեջանին, նա ձեռնարկեց Տավուշի թեմի առաջնորդ արքեպիսկոպոս Բագրատ Գալստանյանին և նրա 13 կողմնակիցներին ձերբակալելու քայլեր՝ պետական հեղաշրջում կազմակերպելու մեղադրանքով: Բոլոր ձերբակալվածները հերքում են այդ մեղադրանքները և դրանք քաղաքական պատվեր են համարում։
Ճակատագրի հեգնանքով հենց Փաշինյանի անվտանգության ուժերն էին, որոնք 2024 թվականի հունիսին ապօրինի զինամթերք կիրառեցին Գալստանյանի գլխավորած շարժման խաղաղ ցուցարարների դեմ, ինչը քաղաքացիական բնակչության շրջանում հանգեցրեց մեծաթիվ տուժածների և արժանացավ մարդու իրավունքների և խոսքի ազատության կազմակերպությունների, այդ թվում՝ Amnesty International-ի, International Press Institute-ի, Reporters Without Borders-ի, Transparency International-ի և այլոց խիստ քննադատությանը։
Այդ համազգային ցասում արտահայտող շարժումը դատապարտեց Փաշինյանի կողմից հայ-ադրբեջանական սահմանի երկայնքով իրականացվող սահմանազատումը՝ այն համարելով անօրինական և հակասահմանադրական, և պահանջեց նրա հրաժարականը։
Այնուամենայնիվ, այդ բախումները չավարտվեցին միայն Գալստանյանի և նրա կողմնակիցների ձերբակալությամբ։
2025թ․–ի հունիսի 27-ին դիմակավորված ոստիկանները և Հայաստանի Ազգային անվտանգության ծառայության աշխատակիցները ժամանեցին Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին՝ Հայ Առաքելական եկեղեցու կենտրոնատեղի՝ Շիրակի թեմի առաջնորդ Միքայել արքեպիսկոպոս Աջապահյանին ձերբակալելու համար։
Փաշինյանի կողմից վերահսկվող իրավապահ մարմիններն ու դատական համակարգը նրան մեղադրանք առաջադրեցին մեկ տարուց ավելի առաջ հրապարակային հայտարարություններ անելու մեջ, որոնք, ըստ նրանց, իշխանությունը զավթելու և Հայաստանի սահմանադրական կարգը տապալելու կոչ են հանդիսացել։ Նրանց ջանքերը հոգևորականների և աշխարհիկների կատաղի դիմադրությանը հանդիպեցին։ Նրանք փակել էին դարպասները՝ փորձելով կանխել արքեպիսկոպոս Աջապահյանի ձերբակալությունը։
«Ես սպառնալիք չեմ հանդիսանում այս երկրի համար, սպառնալիքը գտնվում է կառավարությունում», - ձերբակալման փորձի ժամանակ ասաց Աջապահյանը՝ նկատի ունենալով Փաշինյանին։
Հետագայում, այս դիմակայությունից հետո, նա հանձնվեց ոստիկանությանը։
Լայնորեն տարածված է այն կարծիքը, որ Փաշինյանի գործողություններն ու անգործությունն են հանգեցրել Լեռնային Ղարաբաղի կորստին 2020 թվականին և այդ տարածաշրջանից 120,000 հայերի հարկադիր արտաքսմանը 2023 թվականին։ Իրադարձություններ, որոնց շահառուն նավթով հարուստ ավտոկրատ Ադրբեջանն է, որը, գոնե մինչև վերջերս, Ռուսաստանի գլխավոր վստահված ներկայացուցիչն էր տարածաշրջանում։
Փաշինյանը հսկայական և լավ ֆինանսավորվող ոստիկանական ապարատ է ստեղծել՝ հազարավոր երիտասարդ, անուս տղամարդկանց գրավելով Հայաստանի գյուղերից, նրանց բարձր, գրավիչ աշխատավարձ և կենսակերպ առաջարկելով Հայաստանի մայրաքաղաքում, և դրանով հանդերձ ուժեղացնելով քաղաքական հակառակորդների նկատմամբ բռնաճնշումները։
Հայաստանի ամենամեծ արևմտամետ ընդդիմադիր կուսակցությունը՝ Ազգային-ժողովրդավարական Բևեռը, հայտարարություն է տարածել եկեղեցու և նրա առաջնորդների դեմ Փաշինյանի կողմից իրականացված գործողությունների վերաբերյալ, որում նշել է. «․․․այս իրավիճակը պատահական կամ ինքնաբուխ երևույթ չէ։ Դա քաղաքականապես կազմակերպված գործընթաց է, որը միտված է հայկական ինքնության էական հիմքերը խաթարելուն և արմատախիլ անելուն, որի նպատակն է հայ ժողովրդին շարունակական ագրեսիայի առջև հոգեբանորեն զինաթափելը, կամավոր դիմադրության և գործողությունների խթանման համար անհրաժեշտ ցանկացած հոգևոր արժեքից նրան զրկելը։
Իր հերթին, Հայ Հեղափոխական Դաշնակցությունը՝ ԱՄՆ-ում գործող և հայկական Սփյուռքի ամենամեծ կազմակերպությունը, հայտարարել է, որ սա «նշանակում է Հայաստանի ավտորիտար կառավարման մեջ վտանգավոր նոր էջ է բացվում»։
Այնուամենայնիվ, ինչպես Վրաստանում, Հայաստանի որոշ արևմտյան գործընկերներ ևս խաբվել են Փաշինյանի դատարկ խոստումներին և նրա կողմից վարպետորեն տարվող «խաբուսիկ մարտավարության ու պատրանքների» խաղին։
Նա աջակցություն է ստացել Ֆրանսիայի նախագահ Մակրոնից, ով վերջերս, Փաշինյանի հետ հեռախոսազրույցից հետո, նրան աջակցող գրառում կատարեց սոցիալական ցանցերում, իսկ ԵՄ արտաքին քաղաքականության պատասխանատու Կայա Կալլասը Երևան այցելեց՝ շարունակվող ճգնաժամի պայմաններում ֆինանսավորում առաջարկելու համար։
Փաշինյանը շարունակում է որպես չափազանց համակրանք չվայելող անձ մնալ Վաշինգտոնում, որտեղ նա չի կարողացել որևէ բարձր մակարդակի հանդիպում ապահովել կամ հավանության արժանանալ 2025 թվականի հունվարին ԱՄՆ մայրաքաղաք կատարած իր անհաջող այցից ի վեր։
ԱՄՆ-ում կրոնական ազատության պաշտպանները, որոնցից մի քանիսը սերտ կապ են պահպանում փոխնախագահ Ջ.Դ. Վենսի գրասենյակի հետ, լավ են տեղեկացված Փաշինյանի և եկեղեցու միջև երկարատև լարվածությունից ու ճնշումների ենթատեքստից։
Սակայն վերջին շրջանի հարձակումները վերածվել են կրոնական ազատության լիարժեք ճգնաժամի:
Եկեղեցու առաջնորդներին ու նրանց հեղինակությունը, ինչպես նաև Հայաստանի հավատացյալ ժողովրդին, որոնց հոգևոր, բարոյական և ազգային ինքնությունը խորապես արմատավորված է եկեղեցում, նվաստացնող և հուսահատեցնող բանավոր այդ հարձակումները վերածվել են նրան, ինչից մեզանից ոմանք վաղուց սարսափում էին։ Ու դա ոչ միայն Էրդողանի և Ալիևի կողմից հայկական եկեղեցին նվաստացնելու ու վիրավորելու, այլ նաև նրա անկախությունը բռնազավթելու և նրա վերահսկողությունը ստանձնելու ջանքեր են, և՝ որոշելը, թե ով պետք է ղեկավարի աշխարհի ամենահին քրիստոնեական եկեղեցին։
Նման անպատվաբեր զարգացումները պետք է շատ անհանգստացուցիչ լինեն մարդու իրավունքների և կրոնական ազատության ցանկացած աջակցի համար՝ անկախ նրանից՝ քրիստոնյա է, թե ոչ։
Հայաստանը գտնվում է Ադրբեջանի կողմից բռնակցվելու եզրին, և նրա եկեղեցին դիմադրության միակ մնացած հենասյունն է, որը արժանի է մեր աջակցությանը՝ ներքին բռնապետության և արտաքին ագրեսիայի դեմ պայքարում։
Հոդվածի հեղինակ` Հարվարդի համալսարանի Բիզնեսի և կառավարման կենտրոնի գիտաշխատող, դոկտոր Դավիթ Գրիգորյան
Հոդվածի հղումը`
Հայաստանի Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի վերջին մի շարք հարձակումները Հայ Առաքելական եկեղեցու վրա, որի հետ աշխարհի հայերի մեծ մասը հոգևոր կապվածություն ունեն և, որը նրանք փայփայում են որպես ինստիտուտ, ակնհայտորեն խորացնելու են հայ ժողովրդի և նրա աղետաբեր ղեկավարության միջև գոյություն ունեցող անդունդը։
2025 թվականի մայիսի 30-ին` ուրբաթ օրը, Փաշինյանը Ֆեյսբուքում մի շարք վիրավորական հայտարարություններ արեց հայոց եկեղեցու առաջնորդ Գարեգին II-ի դեմ՝ կոչ անելով նրան հեռանալ պաշտոնից։
Առցանց մենամարտը շարունակվեց մի քանի օր, իսկ այն բանից հետո, երբ Պատրիարքի խոսնակը, ենթադրելով, որ Փաշինյանը քրիստոնյա չէ, այպանեց «կեղծ «հավատացյալներին», ովքեր «Սուրբ Խաչի կնիքը փոխարինել են թլպատման նշանով», Փաշինյանն առաջարկեց զննել իր սեռական օրգանները՝ ապացուցելու համար, որ թլպատված չէ։
Այս պատմության տարակուսանք առաջացնող մասը, թերևս, այն է, որ Փաշինյանը այս արշավը սկսեց հայկական եկեղեցու դեմ Ադրբեջանի շիա մուսուլման հոգևորական Շեյխ-ուլ-իսլամ Ալլահշուքյուր Փաշազադեի հայտարարությունից անմիջապես հետո, ով իր հայտարարության մեջ նշել էր, որ հայկական եկեղեցին «մեծ սպառնալիք է հանդիսանում տարածաշրջանի բոլոր հարևան երկրների համար»։
Ոմանց կարծիքով էլ այդ վիրավորանքների տարափի պատճառը Գարեգին II-ի ելույթն էր Շվեյցարիայի Բեռն քաղաքում կայացած համաժողովում, որտեղ նա մեղադրեց Ադրբեջանին Ղարաբաղում էթնիկ զտումներ իրականացնելու և հայկական սահմանամերձ տարածքներն օկուպացնելու մեջ, ինչի դեպքում Փաշինյանն ինքը հրաժարվում է հրապարակավ դիմադրել Ադրբեջանի բռնապետ Ալիևի ճնշմանը։
Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Էրդողանի հետ հանդիպումից կարճ ժամանակ անց, որի ընթացքում Փաշինյանը, ենթադրաբար, լրացուցիչ զիջումներ էր արել Թուրքիային և նրա հովանավորյալ Ադրբեջանին, նա ձեռնարկեց Տավուշի թեմի առաջնորդ արքեպիսկոպոս Բագրատ Գալստանյանին և նրա 13 կողմնակիցներին ձերբակալելու քայլեր՝ պետական հեղաշրջում կազմակերպելու մեղադրանքով: Բոլոր ձերբակալվածները հերքում են այդ մեղադրանքները և դրանք քաղաքական պատվեր են համարում։
Ճակատագրի հեգնանքով հենց Փաշինյանի անվտանգության ուժերն էին, որոնք 2024 թվականի հունիսին ապօրինի զինամթերք կիրառեցին Գալստանյանի գլխավորած շարժման խաղաղ ցուցարարների դեմ, ինչը քաղաքացիական բնակչության շրջանում հանգեցրեց մեծաթիվ տուժածների և արժանացավ մարդու իրավունքների և խոսքի ազատության կազմակերպությունների, այդ թվում՝ Amnesty International-ի, International Press Institute-ի, Reporters Without Borders-ի, Transparency International-ի և այլոց խիստ քննադատությանը։
Այդ համազգային ցասում արտահայտող շարժումը դատապարտեց Փաշինյանի կողմից հայ-ադրբեջանական սահմանի երկայնքով իրականացվող սահմանազատումը՝ այն համարելով անօրինական և հակասահմանադրական, և պահանջեց նրա հրաժարականը։
Այնուամենայնիվ, այդ բախումները չավարտվեցին միայն Գալստանյանի և նրա կողմնակիցների ձերբակալությամբ։
2025թ․–ի հունիսի 27-ին դիմակավորված ոստիկանները և Հայաստանի Ազգային անվտանգության ծառայության աշխատակիցները ժամանեցին Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին՝ Հայ Առաքելական եկեղեցու կենտրոնատեղի՝ Շիրակի թեմի առաջնորդ Միքայել արքեպիսկոպոս Աջապահյանին ձերբակալելու համար։
Փաշինյանի կողմից վերահսկվող իրավապահ մարմիններն ու դատական համակարգը նրան մեղադրանք առաջադրեցին մեկ տարուց ավելի առաջ հրապարակային հայտարարություններ անելու մեջ, որոնք, ըստ նրանց, իշխանությունը զավթելու և Հայաստանի սահմանադրական կարգը տապալելու կոչ են հանդիսացել։ Նրանց ջանքերը հոգևորականների և աշխարհիկների կատաղի դիմադրությանը հանդիպեցին։ Նրանք փակել էին դարպասները՝ փորձելով կանխել արքեպիսկոպոս Աջապահյանի ձերբակալությունը։
«Ես սպառնալիք չեմ հանդիսանում այս երկրի համար, սպառնալիքը գտնվում է կառավարությունում», - ձերբակալման փորձի ժամանակ ասաց Աջապահյանը՝ նկատի ունենալով Փաշինյանին։
Հետագայում, այս դիմակայությունից հետո, նա հանձնվեց ոստիկանությանը։
Լայնորեն տարածված է այն կարծիքը, որ Փաշինյանի գործողություններն ու անգործությունն են հանգեցրել Լեռնային Ղարաբաղի կորստին 2020 թվականին և այդ տարածաշրջանից 120,000 հայերի հարկադիր արտաքսմանը 2023 թվականին։ Իրադարձություններ, որոնց շահառուն նավթով հարուստ ավտոկրատ Ադրբեջանն է, որը, գոնե մինչև վերջերս, Ռուսաստանի գլխավոր վստահված ներկայացուցիչն էր տարածաշրջանում։
Փաշինյանը հսկայական և լավ ֆինանսավորվող ոստիկանական ապարատ է ստեղծել՝ հազարավոր երիտասարդ, անուս տղամարդկանց գրավելով Հայաստանի գյուղերից, նրանց բարձր, գրավիչ աշխատավարձ և կենսակերպ առաջարկելով Հայաստանի մայրաքաղաքում, և դրանով հանդերձ ուժեղացնելով քաղաքական հակառակորդների նկատմամբ բռնաճնշումները։
Հայաստանի ամենամեծ արևմտամետ ընդդիմադիր կուսակցությունը՝ Ազգային-ժողովրդավարական Բևեռը, հայտարարություն է տարածել եկեղեցու և նրա առաջնորդների դեմ Փաշինյանի կողմից իրականացված գործողությունների վերաբերյալ, որում նշել է. «․․․այս իրավիճակը պատահական կամ ինքնաբուխ երևույթ չէ։ Դա քաղաքականապես կազմակերպված գործընթաց է, որը միտված է հայկական ինքնության էական հիմքերը խաթարելուն և արմատախիլ անելուն, որի նպատակն է հայ ժողովրդին շարունակական ագրեսիայի առջև հոգեբանորեն զինաթափելը, կամավոր դիմադրության և գործողությունների խթանման համար անհրաժեշտ ցանկացած հոգևոր արժեքից նրան զրկելը։
Իր հերթին, Հայ Հեղափոխական Դաշնակցությունը՝ ԱՄՆ-ում գործող և հայկական Սփյուռքի ամենամեծ կազմակերպությունը, հայտարարել է, որ սա «նշանակում է Հայաստանի ավտորիտար կառավարման մեջ վտանգավոր նոր էջ է բացվում»։
Այնուամենայնիվ, ինչպես Վրաստանում, Հայաստանի որոշ արևմտյան գործընկերներ ևս խաբվել են Փաշինյանի դատարկ խոստումներին և նրա կողմից վարպետորեն տարվող «խաբուսիկ մարտավարության ու պատրանքների» խաղին։
Նա աջակցություն է ստացել Ֆրանսիայի նախագահ Մակրոնից, ով վերջերս, Փաշինյանի հետ հեռախոսազրույցից հետո, նրան աջակցող գրառում կատարեց սոցիալական ցանցերում, իսկ ԵՄ արտաքին քաղաքականության պատասխանատու Կայա Կալլասը Երևան այցելեց՝ շարունակվող ճգնաժամի պայմաններում ֆինանսավորում առաջարկելու համար։
Փաշինյանը շարունակում է որպես չափազանց համակրանք չվայելող անձ մնալ Վաշինգտոնում, որտեղ նա չի կարողացել որևէ բարձր մակարդակի հանդիպում ապահովել կամ հավանության արժանանալ 2025 թվականի հունվարին ԱՄՆ մայրաքաղաք կատարած իր անհաջող այցից ի վեր։
ԱՄՆ-ում կրոնական ազատության պաշտպանները, որոնցից մի քանիսը սերտ կապ են պահպանում փոխնախագահ Ջ.Դ. Վենսի գրասենյակի հետ, լավ են տեղեկացված Փաշինյանի և եկեղեցու միջև երկարատև լարվածությունից ու ճնշումների ենթատեքստից։
Սակայն վերջին շրջանի հարձակումները վերածվել են կրոնական ազատության լիարժեք ճգնաժամի:
Եկեղեցու առաջնորդներին ու նրանց հեղինակությունը, ինչպես նաև Հայաստանի հավատացյալ ժողովրդին, որոնց հոգևոր, բարոյական և ազգային ինքնությունը խորապես արմատավորված է եկեղեցում, նվաստացնող և հուսահատեցնող բանավոր այդ հարձակումները վերածվել են նրան, ինչից մեզանից ոմանք վաղուց սարսափում էին։ Ու դա ոչ միայն Էրդողանի և Ալիևի կողմից հայկական եկեղեցին նվաստացնելու ու վիրավորելու, այլ նաև նրա անկախությունը բռնազավթելու և նրա վերահսկողությունը ստանձնելու ջանքեր են, և՝ որոշելը, թե ով պետք է ղեկավարի աշխարհի ամենահին քրիստոնեական եկեղեցին։
Նման անպատվաբեր զարգացումները պետք է շատ անհանգստացուցիչ լինեն մարդու իրավունքների և կրոնական ազատության ցանկացած աջակցի համար՝ անկախ նրանից՝ քրիստոնյա է, թե ոչ։
Հայաստանը գտնվում է Ադրբեջանի կողմից բռնակցվելու եզրին, և նրա եկեղեցին դիմադրության միակ մնացած հենասյունն է, որը արժանի է մեր աջակցությանը՝ ներքին բռնապետության և արտաքին ագրեսիայի դեմ պայքարում։
Հոդվածի հեղինակ` Հարվարդի համալսարանի Բիզնեսի և կառավարման կենտրոնի գիտաշխատող, դոկտոր Դավիթ Գրիգորյան
Հոդվածի հղումը`